教育部将在明年国民型学校四年级的马来文课程中引入爪夷文书法（阿拉伯书法）。虽没有纳入考试，也只有六页（已改为三页），但这引起了社会热议，尤其从政治层面的观感。这些议论中，有者指控对此政策不安的非穆斯林社会为反伊斯兰。
对于关注伊斯兰教育的马来社会，他们必然知道爪夷字是传统伊斯兰学校（sekolah pondok）的书写文字。作为来自吉兰丹传统伊斯兰学校的学生，我对当下的爪夷字课题，有著深刻感受。更何况，这牵涉到国家教育体系。
对于那些想了解爪夷字在马来西亚演进史的人，以下一些有关这个古代马来文化遗产的事实，可作为分享。
首先，爪夷字在马来社会，也日逐被边缘。事实上，许多马来人已不懂阅读爪夷字。其次，在全国各地宗教学校教导的爪夷字，是现代爪夷字，而不再使用古爪夷字。第三，古爪夷字只用于在马来西亚和泰国传统伊斯兰学校，或印尼的宗教寄宿学校。
无可否认，各州都有使用爪夷字。然而，从广泛的实践角度看，吉兰丹是唯一在指示牌上使用爪夷字的州属。如果我们到吉兰丹，不仅会发现指示牌有爪夷字，而且那里的大多数商店招牌，除了使用罗马字体外，也使用爪夷字。
在过去的20到30年间，爪夷字一直被视为吉兰丹社会认同的象征。当时吉兰丹也是唯一重视传统伊斯兰学校的州属，而时任大臣聂阿兹就是在此类型学校受教育的。
在传统伊斯兰学校里，使用的爪夷字是古老的爪夷字，它与今天使用的现代爪夷字有一些不同。今天全国各地的宗教学校，爪夷字的教学，使用的是现代爪夷字。学习现代爪夷字的人们，不一定有能力阅读古代马来手稿。事实上，不少懂现代爪夷字的人中，也无法阅读古代爪夷字经典。
马来人和爪夷字
虽然在过去，爪夷字是马来社会的日常书写文字。但是，如今的情况是，马来社会与爪夷字日益疏远。罗马字母已成他们的日常书写文字。除了一些人外，一般上马来人在交流、商务、联系上，甚至在他们的一生中，都很少使用爪夷字。
从认知上，马来社会认为爪夷字是伊斯兰的文字。甚至，一些马来人误以为任何使用爪夷字的马来书籍，都是阿拉伯语的宗教书籍。从历史的角度来看，自伊斯兰进入马来半岛后，一直就使用爪夷字。之前，马来社会使用的文字有卡维（Kawi），帕拉瓦（Pallava）和仁聪（Rencong），这些文字格式与爪夷字非常不同。
鉴于自伊斯兰引入马来半岛后，就一直使用爪夷字，因此马来社会的许多人认为爪夷字是伊斯兰文字，这并不令人惊讶。在他们看来，学习爪夷字就是开启人们进入伊斯兰的入门，学习爪夷字是建立阅读《可兰经》能力的开始。
无论如何，应该指出的是，爪夷字虽然源自阿拉伯文，但是能够阅读爪夷字的人，并不一定能读懂《可兰经》。这是因为爪夷字只是取阿拉伯文的文字，而不是语法，就如马来文采用源自英文的罗马字母来书写，但没有采用其语法。
有时我想，为何政府如此急迫要人民去学习爪夷字，而引入的却是现代爪夷字。对我来说，学习现代爪夷字并无任何好处。故我建议若要学爪夷字，就学古爪夷字。
我如此建议，有两个原因。首先，作为马来历史参考来源手稿，都是用古爪夷字书写。其次，几乎所有古代马来伊斯兰书籍都是用古爪夷字写的，而不是现代爪夷字。
应符合不强迫原则
回到向非穆斯林社会推介爪夷字课程上，我不排除从一些马来人的观点而言，这含有伊斯兰的宣教因素。这是基于马来社会视爪夷字为伊斯兰文字。如果这是政策目的，爪夷字就不应成为非穆斯林的强制课程，而应只是一种推荐和鼓励的课程。对我而言，这才是符合伊斯兰列明在《可兰经》内的不强迫原则。
总结而言，首先，爪夷字在马来社会被视为伊斯兰文字。因为从历史角度，爪夷字是随著伊斯兰到来马来半岛后才使用的文字。其次，马来社会本身也日益远离爪夷字，他们更多的是使用罗马字母来书写马来文。第三，学校目前教导的爪夷字是现代爪夷字，这对未来一代没有多大益处，因为不管是马来手稿或伊斯兰旧经典，都是以古爪夷字书写。
最后， 基于爪夷字被视为伊斯兰文字，因此爪夷字课程只应是一种推荐和选择性，不应是强制的。这才是符合伊斯兰不强迫的精神。
《爪夷字：知识或传教？》（Tulisan Jawi: Ilmu atau Dakwah?）原文：
Kementerian Pendidikan Malaysia mencadangkan pengenalan seni khat (kaligrafi Arab) Jawi dalam mata pelajaran Bahasa Melayu darjah empat sekolah jenis kebangsaan. Walaupun ia tidak terangkum dalam peperiksaan dan hanya dalam lingkungan enam muka surat, ternyata cadangan itu mencetuskan wacana hangat dalam persepsi politik di Malaysia. Tidak kurang juga tuduhan anti Islam kepada masyarakat non-muslim yang tidak selesa dengan cadangan terbabit.
Bagi masyarakat Melayu yang cakna pendidikan Islam di Malaysia, pasti mereka tahu bahawa tulisan Jawi adalah tulisan utama bagi sekolah pondok. Sebagai seorang graduan sekolah pondok di Kelantan, saya amat terkesan dengan isu tulisan Jawi yang menjadi perbincangan awam kini. Apatah lagi, ia melibatkan sistem pendidikan negara.
Untuk pengetahuan mereka yang ingin mengambil tahu perkembangan tulisan Jawi di Malaysia, ada beberapa fakta yang mungkin boleh dikongsikan berkenaan tulisan yang dianggap warisan Melayu lama itu.
Pertama, tulisan Jawi semakin hari semakin ditinggalkan oleh masyarakat Melayu sendiri. Malah, ramai orang Melayu sudah tidak tahu membaca tulisan Jawi. Kedua, tulisan Jawi yang dipelajari di sekolah-sekolah agama Islam di seluruh negara, mereka menggunakan Jawi moden dan tidak menggunakan Jawi lama lagi. Ketiga, tulisan Jawi lama hanya menjadi amalan bagi mereka yang mempunyai pendidikan pondok di Malaysia dan Selatan Thai dan Pesantren di Indonesia.
Kelantan
Tidak dinafikan, terdapat penggunaan tulisan Jawi di semua negeri. Tetapi, dari sudut pengamalan secara meluas, Kelantan adalah satu-satunya negeri di Malaysia yang paling banyak menggunakan tulisan Jawi pada papan tandanya.
Andai kita ke Kelantan, kita akan mendapati bukan sekadar papan tanda, malah hampir majoriti kedai di sana, di samping menggunakan tulisan rumi, mereka tidak meninggalkan penggunaan tulisan Jawi. Dalam 20 hingga 30 tahun yang lalu, tulisan tersebut boleh dianggap sebagai identiti masyarakat di Kelantan. Apatah lagi, ketika itu Kelantan adalah satu-satunya negeri yang mengangkat pengajian sekolah pondok, di samping Menteri Besarnya ¡V Tuan Guru Nik Abdul Aziz, adalah tokoh yang mempunyai pendidikan pondok sejak arwah kecil lagi.
Dalam pengajian pondok pula, tulisan Jawi yang digunakan adalah Jawi lama yang mempunyai beberapa perbezaan dengan tulisan Jawi moden yang diguna pakai pada hari ini. Sekolah agama Islam di seluruh Malaysia kini, pengajian Jawi mereka bukan lagi berasaskan Jawi lama. Dengan mempelajari Jawi moden, seseorang itu tidak semestinya mempunyai kemampuan untuk membaca manuskrip-manuskrip Melayu lama. Malah, tidak sedikit mereka yang mempunyai kemampuan dalam Jawi moden, tidak dapat membaca kitab-kitab Jawi lama.
Melayu dan Jawi
Walaupun pada ketika dahulu, tulisan Jawi adalah tulisan harian masyarakat Melayu. Tetapi, realiti kini, masyarakat Melayu sudah semakin jauh dengan tulisan Jawi. Tulisan rumi adalah tulisan harian mereka. Mereka berkomunikasi, berurus niaga, berhubungan, malah dalam segenap hidup, mereka tidak lagi menggunakan tulisan Jawi kecuali terpencil sahaja.
Dari sudut persepsi pula, masyarakat Melayu menganggap bahawa tulisan Jawi sebagai tulisan Islam. Tidak kurang juga, sebilangan individu Melayu mempunyai tanggapan yang salah, bahawa sebarang buku Melayu yang menggunakan tulisan Jawi adalah kitab berbahasa Arab.
Dari sudut sejarah, tulisan Jawi diguna pakai sejak Islam masuk ke Tanah Melayu. Sebelum itu, masyarakat Melayu menggunakan tulisan Kawi, tulisan Pallava dan tulisan Rencong; yang semua bentuk tulisannya amat jauh berbeza dengan tulisan Jawi.
Memandangkan tulisan Jawi digunapakai sejak kemasukan Islam ke Tanah Melayu, tidak hairan amat ramai dari kalangan masyarakat Melayu menganggap bahawa tulisan Jawi sebagai tulisan Islam. Pada tanggapan mereka, mempelajari tulisan Jawi adalah permulaan untuk membawa manusia kepada Islam - mengetahui tulisan Jawi adalah permulaan untuk membina kemampuan dalam membaca al-Quran.
Walau bagaimanapun, perlu disedari bahawa walaupun tulisan Jawi itu berasal dari tulisan Arab, tetapi seseorang yang mampu membaca tulisan Jawi tidak semestinya mampu membaca al-Quran; seseorang yang mampu membaca tulisan Jawi, tidak semestinya mampu memahami al-Quran. Ini kerana, yang diambil hanya tulisan, bukan bahasanya, sepertimana diambil tulisan Rumi ke dalam bahasa Melayu, tanpa diambil bahasa Inggeris yang merupakan asal penggunaan tulisan Rumi.
Tulisan Ilmu?
Kadangkala saya terfikir, mengapa kerajaan amat menekankan kepada rakyat agar mempelajari Jawi, tetapi tulisan Jawi yang diperkenalkan itu adalah Jawi moden. Pada saya, mempelajari Jawi moden tidak memberi sebarang keuntungan pun. Dengan itu, saya mencadangkan agar Jawi yang dipelajari adalah Jawi lama.
Saya berpendapat sebegitu dengan dua alasan. Pertama, manuskrip lama yang merupakan rujukan sejarah Melayu ditulis dalam tulisan Jawi lama. Kedua, hampir semua kitab Islam Melayu lama ditulis dalam tulisan Jawi lama, bukan Jawi moden.
Berbalik kepada soal memperkenalkan Jawi kepada masyarakat non-muslim ¡V saya tidak menolak kemungkinan bahawa dari persepsi sesetengah Melayu, ia boleh ditafsirkan sebagai membawa unsur dakwah kepada Islam. Tanggapan ini berasaskan persepsi masyarakat Melayu bahawa tulisan Jawi sebagai tulisan Islam.
Jika ini tujuannya, sewajarnya tulisan Jawi untuk pelajar non-muslim tidak dijadikan sebagai silibus wajib, tetapi cukup sekadar cadangan dan galakan sahaja. Pada saya, sikap sebegini lebih bertepatan dengan prinsip Islam sebagaimana yang termaktub dalam al-Quran, bahawa, ¡§Tiada paksaan dalam agama¡¨.
Penutup
Dari kupasan di atas, saya simpulkan seperti berikut:
Pertama, tulisan Jawi dianggap masyarakat Melayu sebagai tulisan Islam. Ini kerana, dari sudut sejarah, tulisan Jawi tidak pernah digunakan kecuali setelah kemasukan Islam ke Tanah Melayu.
Kedua, masyarakat Melayu kini pun sudah semakin hari meninggalkan tulisan Jawi. Mereka lebih banyak menggunakan tulisan Rumi berbanding Jawi.
Ketiga, tulisan Jawi yang diajar di sekolah-sekolah adalah jawi Moden. Ia tidak menguntungkan generasi akan datang, kerana manuskrip sejarah Melayu lama dan kitab-kitab agama Islam lama, kesemuanya ditulis dalam tulisan Jawi lama.
Keempat, memandangkan tulisan Jawi dianggap sebagai tulisan Islam, sewajarnya tulisan Jawi sekadar cadangan dan pilihan sahaja, bukan menjadi silibus wajib. Ia lebih bertepatan dengan prinsip al-Quran yang mengajar tiada paksaan dalam Islam.
